رحم و تخمدان و آنچه باید بدانیم
رحم و تخمدان ، رحم مانند یک گلابی وارونه در محوطه لگن و در خط وسط، بین مثانه و رکتوم قرار دارد.
رحم دارای یک تنه و گردن رحم است و مهبل (واژن) در سمت داخل بدن به رحم متصل میشود.
رحم دیواره‌های ضخیم عضلانی دارد. در حقیقت این عضلات، قوی‌ترین عضلات بدن یک خانم هستند.
انقباض عضلات است که در هنگام زایمان شدید میشود و باعث خروج نوزاد و نیز درد زایمان می‌گردد. زمانی که خانمی حامله نیست رحم تنها حدود 5.7 سانتی‌متر طول و 5 سانتی‌متر عرض دارد.
در حدود 35 گرم وزن می‌باشد اما پس از بارداری ابعاد و وزن رحم افزایش می‌یابد.
دستگاه تناسلی خانم ها از دو بخش، دستگاه تناسلی خارجی و دستگاه تناسلی داخلی است.
دستگاه تناسلی خارجی که بیشتر برای برقراری رابطه جنسی و نزدیکی مورد استفاده قرار می گیرد شامل:
- کلیتوریس.
- لبهای بزرگ.
- لبهای کوچک.
- پرده بکارت.
دستگاه تناسلی داخلی شامل:
- رحم.
- مهبل.
- تخمدانها.
- لوله های فالوپ.
تقسیم بندی فضای رحمی:
فوندوس (Fundus)
قسمتی از رحم که بالاتر از محل ورود لوله‌های رحمی قرار می‌گیرد.
جسم رحم (Body)
این فضا بین فوندوس و ایسموس قرار می‌گیرد.
گردن رحم (Cervix)
فضایی دوکی شکل می‌باشد.
حفره گردن رحم را کانال سرویکال می گویند.
از طریق سوراخ داخلی (Internal Os) با حفره رحم و از طریق سوراخ خارجی (External Os ) با حفره مهبل در ارتباط است.
سطح داخلی رحم از بافتی فعال به نام آندومتر پوشیده شده‌است.
این بافت حساس به تغییرات هورمونی است.
پس از بلوغ تا پیش از یائسگی در هر دوره قاعدگی، ریزش می‌کند و خونریزی ماهیانه (عادت ماهیانه، پریود) را شکل می‌دهد.
پس از پایان خونریزی، این بافت مجدداً تشکیل میشود.
تغییرات بافتی آندومتر، فضای رحم را برای پذیرش جنین (در صورت حاملگی) و لانه گزینی آن آماده می‌کند.
- شکل، اندازه و محل قرارگیری رحم و دو تخمدان
- تغییر شکل در مثانه
- طول و ضخامت دهانه رحم
- بررسی ضخامت اندومتر رحم
- بررسی وجود مایع یا توده در رحم، لوله‌های فالوپ یا نزدیک به مثانه
- بررسی لوله های فالوپ از نظر بارداری خارج از رحم (Ep Pregnancy )
- بررسی زمان به بلوغ نهایی رسیدن دقیق تخمک‌ها و در نتیجه تخمک گذاری
- وجود و محل IUD
سونوگرافی رحم در تشخیص بیماری های زیر موثر است:
- وجود یا عدم وجود بقایای بارداری از سقط یا زایمان
- دوشاخ بودن رحم
- فیبروم رحم
- توده‌های خوش خیم و یا توده‌های بدخیم رحم
- کیستهای طبیعی و غیرطبیعی تخمدانها
- عفونت‌های لگنی
کیست تخمدان
کیست تخمدان یک کیسهٔ پر از مایع است که در داخل تخمدان یا چسبیده به آن ایجاد میشود. گاهی غیر از مایع، مواد دیگری هم در کیست تخمدان وجود دارد، مثل دیواره‌های ظریف یا ضخیم داخل کیست‌ها، خون تازه یا قدیمی، بافت‌های جامد که در این صورت به جای کیست تخمدان به آن تودهٔ تخمدان گفته میشود و می‌تواند خوش‌خیم یا بدخیم باشد.
کیست عملکردی یا فانکشنال
کیستهای تخمدان فیزیولوژیک یا غیربیماری‌زا که همان کیستهای عملکردی یا فانکشنال (functional) است و نتیجهٔ عملکرد طبیعی تخمدان در روند تولید تخمک است، به دو دسته تقسیم میشود:
1.کیست فولیکولی یا Follicular cyst: به طور معمول هر ماه در تخمدان یک کیست کوچک که فولیکول نام دارد رشد می‌کند. این کیست حاوی سلول تخمک است که در حدود 2 سانتی‌متر از جدار آن پاره و سلول تخمک آزاد میشود که آن را تخمک گذاری می‌نامند. اگر این پاره شدن اتفاق نیفتد، مایع فولیکولی در داخل فولیکول تجمع پیدا می‌کند و کیست تولید خواهد شد.
2.کیست لوتئال یا lutein cyst: کیست لوتئال یکی دیگر از انواع کیستهای عملکردی یا فانکشنال تخمدان است. به دنبال تخمک گذاری، فولیکول در تخمدان تبدیل به جسم زرد میشود که اگر در آن تجمع مایع اتفاق بیفتد، کیست لوتئال یا کیست جسم زرد به وجود می‌آید.
کیست تخمدان پاتولوژیک
کیستهای پاتولوژیک (Pathological cysts) یا بیماری‌زا دو نوع خوش‌خیم و بدخیم دارند. کیستهای تخمدان پاتولوژیک و غیرعملکردی با درمان دارویی رفع نمی‌شوند. کیستهای تخمدان پاتولوژیک به دو دسته تقسیم میشود:
- کیست درمویید یا Dermoid Cysts: این کیست‌ها معمولاً خوش‌خیم هستند و در واقع رشد کیسه مانند سلولهای اولیهٔ جنینی است که از بدو تولد ما وجود دارد. این کیسه‌ها می‌تواند در داخل تخمدان هم تشکیل و منجر به ایجاد بافت‌های مختلفی مثل پوست، مو، استخوان، مواد استخوانی مانند دندان، ناخن، غضروف، عصب یا چربی شوند. این کیست‌ها اغلب با جراحی برداشته میشوند.
- کیست آدنوما یا Adenoma Cyst: این کیست‌ها از سلولهای بیرونی تخمدان که آن را احاطه کرده‌اند، تشکیل میشوند و بسیار شبیه کیست فولیکولار هستند. این کیست‌ها معمولاً به جای رشد درون تخمدان، به دیوارهٔ بیرونی تخمدان می‌چسبند. این کیست‌ها نیز خوش‌خیم هستند و به ندرت می‌تواند سرطان‌زا باشند و آنها هم با اغلب با جراحی برداشته میشوند.
عارضه‌های ناشی از کیست تخمدان
عارضهٔ آندومتریوز:
در طول یک دوره عادت ماهانۀ طبیعی، پوشش داخلی رحم به نام آندومتریوم به منظور آماده‌سازی برای بارداری شروع به ضخیم شدن می‌کند. اگر در آن ماه باردار نشوید، بدن شما در طول عادت ماهانه، لایۀ آندومتریوم را فرو می‌ریزد و بعد فرایند ضخیم شدن دوباره در دوره بعدی شروع میشود. در عارضۀ آندومتریوز به دلایلی که پزشکان به طور کامل نمی‌دانند، بافتی بسیار شبیه به آندومتریوم در خارج از رحم شروع به رشد می‌کند.
سندرم تخمدان پلی‌کیستیک یا Polycystic Ovaries:
کیستهای متعدد نسبتاً خوش‌خیمی که درمان آنها در زنان مختلف بر اساس شرایط آنها کاملاً متفاوت است و به بررسی و آزمایشات دقیق نیاز دارد، اغلب باعث ایجاد عارضه‌ای به نام سندرم تخمدان پلی‌کیستیک یا PCOS میشود. زنان در حالت عادی طی هر ماه، تخمک‌گذاری دارند و یک تخمک بالغ‌شده در فولیکول‌های تخمدان آزاد و وارد لوله‌های رحم میشود. در مورد زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، میزان بیش از حد هورمون‌های مردانه مانع از بلوغ تخمک و آزاد شدن آن میشود و تخمک در داخل فولیکول باقی می‌ماند و به شکل یک کیست میشود. بسیاری از زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، تخمدان‌های بزرگ شده‌ای دارند که حاوی خوشه‌هایی از این کیست‌هاست.
آمادگی‌های لازم پیش از انجام سونوگرافی رحم و تخمدان ها:
- همیشه قبل از انجام هر گونه کار تشخیص و درمانی، پزشک خود را از سابقه بیماری یا عمل‌های جراحی خود مطلع کنید.
- آب زیاد بنوشید تا مثانه پر باشد. برای پر شدن مثانه نوشیدن آّب، آبمیوه، چای و دیگر نوشیدنی‌ها کافی است.
این سونوگرافی به دو روش، از روی شکم و در مواردی با تشخیص پزشک برای بررسی دقیق تر از طریق کانال واژن (سونوگرافی واژینال) انجام می شود. برای انجام این سونوگرافی (ترانس واژینال یا TVS ) از یک پروپ مخصوص بلند و نازک به درون کانال واژن انجام میشود.
Visits: 82
